" Wat er omgaat in de diepste krochten van zijn geest, in het meest wezenlijke deel van zijn persoonlijkheid, wat zijn wakkere leven en zelfs zijn dromen, zijn doen en zijn laten bepaalt, daarvan heeft hij geen weet. "
Baas in eigen buik hebben we net gehad, nu gaan we het eens hebben over baas in eigen hoofd. Het lijkt heel vanzelfsprekend dat je de baas bent over je eigen gedachten, wie is het anders? Maar hoe vaak komt het wel niet voor dat je ergens aan denkt waar je helemaal niet aan wilt denken, hoe vaak komt het wel niet voor dat je ergens niet op kunt komen, dingen zegt die je niet bedoelt, dat ene jaartal maar niet kunt onthouden? Zijn we dan wel de baas over onze gedachten?
We zoeken raad bij Sigmund Freud (1856-1939). Hoewel hij in veel filosofische verhandelingen aangehaald wordt, was hij zelf geen filosoof. Freud was een zenuwarts en psychiater en wordt beschouwd als grondlegger van de psychoanalyse. Als hij geen filosoof was, hoe kan het dan dat hij van zoveel belang is geweest voor de filosofie? Het antwoord is vrij simpel. Tijdens zijn zoektocht naar de juiste behandel-methode heeft hij antwoord gegeven op een van de grote vragen van de wijsgerige antropologie: wat is het zelf? Freuds theorie hierover behandelen we hieronder nog. Eerst terug naar onze vraag: zijn we baas over onze gedachten? Volgens Freud niet, althans, niet precies:
" Niet het bewuste, niet het redelijke denken, maar het onbewuste is heer en meester over mijn persoonlijkheid en regeert mijn gedrag. "
Hij bedoelt hiermee dat het onbewuste veel invloed heeft op ons doen en laten, terwijl we nu juist dit onbewuste niet kennen en niet kunnen controleren. De juistheid van de uitspraak 'Ik ben de baas in mijn eigen hoofd' hangt dus af van wat je 'ik' noemt. Als dit alleen je bewuste is, ben je volgens Freud geen baas in je eigen hoofd. Als bij je 'ik' het onbewuste inbegrepen is wel.
Gelukkig biedt de theorie van Freud ook hier weer een oplossing. Hij deelt het 'zich' in in drie delen. Het Es, het Ich, en het Über-ich. Het Ich is de drager van het bewustzijn. Het Es zijn de driften, de oerlusten in de diepste lagen van het onbewuste. Es geeft aan dat het gaat om een onbekende, oncontroleerbare natuurkracht. Tenslotte hebben we nog het Über-ich. De functie van dit super-ego komt overeen met die van het geweten. Van het Es en het Über-ich zijn we ons niet bewust, alleen van het Ich.
Om terug te komen op de vraag: Het ik is geen baas over de gedachten, het zelf (es, Ich en Über-ich) wel.
Bronnen:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Sigmund_Freud#Ontwikkeling_van_Freuds_theorie
'Het oog in de storm' door Ellen Geerlings
Geen opmerkingen:
Een reactie posten