Gaia: mei 2010

Als we het over contractfilosofen hebben, hebben we het meestal over drie heren. Thomas Hobbes, John Locke en Jean-Jaques Rousseau. Alle drie hadden zij hun idee over de natuurtoestand, een situatie waarin mensen leefden in een onbeperkte vrijheid. Bij alle drie sluiten de mensen, om verschillende redenen, een soort sociaal contract. Hierin leveren zij een stukje van hun eigen vrijheid in aan het algemeen.

Thomas Hobbes schreef in 1651 zijn 'Leviathan en was daarmee de eerste contractfilosoof. Hij beschreef de natuurtoestand als een oorlog van allen tegen allen. Er heerste schaarste en mensen hadden geen besef van goed en kwaad. Iedereen vocht tegen iedereen en nam wat hij nemen kon.
Deze toestand eindigde toen de mensen bereid waren een beetje van hun vrijheid in te leveren en in handen te geven van een soeverein, waardoor de 'oorlog' ophield.

John Locke heeft een positiever beeld van de natuurtoestand. In 1689 komt 'Second Treatise of Government' uit. Volgens Locke is de natuurtoestand een toestand van overvloed. Verder bestaat er geen eigendom. Alles is voor iedereen te gebruiken.
Er komt een eind aan deze natuurtoestand als mensen eigendom afgrenzen. Mensen krijgen ruzie en moeten deze conflicten zelf oplossen.
In een sociaal contract worden deze zaken door een soort regering beslecht. Deze regering heeft echter (anders dan bij Hobbes) geen absolute macht. Zij kan afgezet worden als zij het recht van het volk niet naleeft. Verder kan bij veranderde omstandigheden ook het sociale contract veranderd worden.

Jean-Jaques Rousseau heeft ook een positief beeld bij de natuurtoestand. Hij noemt dit een onbedorven natuurstaat. Net als bij Locke komt hier een einde aan als mensen zaken in eigendom nemen, de oorzaak van ongelijkheid en uitbuiting.
Het sociaal contract berust bij hem op de volkssoevereiniteit, of de wil van het volk als enige bron voor het staatsgezag en het recht. Net als Locke gaat hij in tegen het absolutisme, maar hij gaat nog een stapje verder. Bij hem heeft niet een persoon, of een groepje personen de macht over de samenleving, maar besluiten individuen een gemeenschap te vormen en sluiten een sociaal contract.

Een vierde naam die tóch nog even genoemd moet worden is John Rawls. In 1971 blies hij met zijn werk 'A Theory of Justice' het sociaal contract nieuw leven in. Hij bedacht een gedachte-expiriment waarin de deelnemers geen idee hebben van hun toekomstige positie in de maatschappij. In deze onwetendheid stellen zij een sociaal contract op.

Nu de vragen waarmee we onze redactie aan het werk zetten: welke aspecten van de verschillende natuurtoestanden zien we vandaag terug, en welke vorm van het sociale contract zou het beste zijn?